In dit artikel wordt het zogenaamde looping effect uitgelegd aan de hand van de beeldvorming van Aspergers, ook wel hoog- functionerende autisten. Zoals bij elke minderheidsheidsgroep, bestaat er ook bij mensen met psychische afwijkingen zoals het Aspergersyndroom een risico op stigmatisering en uitsluiting. In een aflevering van Boston Legal wordt dit probleem heel mooi belicht, waarin een man met Asperger gearresteerd wordt nadat hij iemand gegijzeld heeft. Zijn advocaat adviseert hem om zijn stoornis als verdediging te gebruiken, maar de man weigert. Hij heeft liever de gevangenisstraf dan de stigmatisering.

Het zwarte schaap

Aspergers in de media

Welke beeldvorming bestaat er nu over Aspergers in de media? Nadat ik een vrijdagavond opgeofferd heb om een antwoord te krijgen op deze vraag (jullie worden dus bedankt!), kwam ik tot de conclusie dat media twee lievelingsrepresentaties heeft van de Asperger: Savantisme, het hebben van een buitengewoon talent, en het andere extreme van de gehandicapte nietsnut. In de film Mozart and the Whale (2005) praat de autistische chauffeur Donald aan een stuk door, zelfs wanneer de passagiers niet meer opletten en met elkaar beginnen te converseren. Met een blik op zijn horloge weet Donald hoe lang hij chauffeur is: ‘zeven dagen, negen uur en zevenendertig minuten’. Of Simon, de negenjarige Asperger in Mercury Rising (1998), die zelfs twee supercomputers te slim af is en een code ontcijfert waar twee biljoen dollar op staat. Aspergers worden kennelijk vaak neergezet als een soort emotieloze, hyperintelligente computers.

Heather Kuzmich, de Asperger van America’s Next Top Model

Filmproducenten kiezen er dus voor om Aspergers op een bepaalde manier naar voren te laten komen in hun films. Op zich lijkt er niets aan de hand. Het punt is nu echter dat deze mediarepresentaties minder onschuldig zijn dan ze lijken. Mediarepresentaties van het Aspergersyndroom beïnvloeden de beeldvorming in de maatschappij, wat vervolgens consequenties kan hebben voor de uiting van het syndroom. In 1928 heeft Thomas dit prachtig verwoord: If men define situations as real, they are real in their consequences’.

Looping Effect en zichzelfvervullende verwachtingen

Canadese filosoof Ian Hacking noemt dit het Looping Effect. Hacking beschrijft hiermee een proces waarmee feiten kunnen ontstaan. Dit proces is afhankelijk van zichzelf vervullende verwachtingen. Om dit laatste term uit te leggen kunnen we als voorbeeld een Marokkaanse jongen nemen die een winkel binnen komt en in de rij gaat staan. De winkelier heeft die ochtend een krachtenbericht gelezen over lastige Marokkaanse jongeren en heeft hierdoor, bewust of onbewust, een bepaalde verwachting. Wanneer de Marokkaan aan de beurt is maakt hij amper oogcontact met de winkelier. De winkelier interpreteert dit gedrag, onder invloed van zijn verwachting, als een gebrek aan respect. Terwijl het in bepaalde culturen juist onrespectvol is om ouderen te lang rechtstreeks aan te kijken. Of misschien had de jongen zijn dag niet en was hij verzonken in zijn gedachtes? In ieder geval, de winkelier reageert hierdoor afstandelijk en kortaf. Stel dat de jongen ook bepaalde vooroordelen heeft van Nederlanders, in dat geval zijn zijn vooroordelen ook bevestigd, waardoor hij vervolgens op dezelfde manier reageert als de winkelier. Deze raakt vervolgens bekrachtigd in zijn vooroordelen en voilá, beiden gaan op weg met een verwachting die zichzelf heeft vervuld.

Het ‘geclassificeerde’ verandert dus terwijl men het ‘classificeert’. En het classificeren wordt beïnvloedt, of bepaald, door dat wat geclassificeerd wordt.

Consequenties van mediarepresentaties

Om terug te komen op het beeld van de Asperger als een savant, de Asperger kan van zichzelf gaan verwachten dat hij een bijzondere gave heeft. De klinische realiteit pakt echter heel anders uit. Savantisme is in werkelijkheid een uitzondering in plaats van de regel, zoals het algemene beeld luidt. Integenstelling tot vooroordelen, is het hebben van een gave helaas niet iets dat door verwachtingen vervuld kan worden. Uitblinken in iets is enkel mogelijk wanneer het aangeboren is en/of door middel van extensieve oefening. Veel Aspergers kunnen daardoor teleurgesteld raken, of kunnen gaan geloven dat zij de uitzondering op de regel van savantisme vormen. En dan hebben we het nog niet over hoe frustrerend de verwachtingen van anderen kunnen zijn. Het beeld van een gevoelloze, logische robot kan ook op deze manier een schadelijke uitwerking hebben op Aspergers.

Met dit artikel heb ik hopelijk laten zien dat media en ons verwachtingen niet zo ‘onschuldig’ zijn als ze lijken en dat zij verregaande consequenties kunnen hebben voor ons dagelijkse realiteit.

Geschreven door Liza

Liza Omran is Ontwikkelings-en Onderwijspsychologe en gecertificeerd opvoedingsondersteuner. Naast dat zij bezig is met het oprichten van een stichting t.b.v. (re)integratie, begeleidt zij jongeren met ontwikkelingsstoornissen en geeft zij psychoeducatie aan vrouwen.

3 comments

  1. Ik heb een tijdje terug een essay geschreven met dit onderwerp, maar dan met een case study. Dit artikel beschrijft precies hoe ik me jarenlang heb gevoeld. Ik heb Asperger maar ben een heel sociaal, empathisch persoon. Ik heb het liefst zo veel mogelijk mensen om me heen en ben dol op gezelligheid. Ik wilde altijd psychotherapeut worden, zodat ik kinderen in mijn situatie kan helpen, juist omdat ik dingen zie door de ogen van de patient in plaats van vanuit kennis die ik uit een boek geleerd heb. Ik heb kennis van de stoornis, maar daarnaast ook verstand van de onderliggende gevoelens, omdat ik die ook dagelijks meemaak. Maar het beeld dat de maatschappij lijkt te hebben van autisme en een logische, gevoelloze robot zonder enig inlevingsvermogen had ook mijn psychologielerares (die nota bene gespecialiseerd is in dit vakgebied). Ze vertelde me dat empathie en autisme twee dingen zijn die gewoonweg niet samengaan, ondanks het gevoel dat ik over mezelf heb.

    Ik heb jarenlang last gehad van een negatief zelfbeeld omdat het me mijn hele leven is ingeprent dat ik niet ‘normaal’ zou zijn en altijd slechter zou zijn in dingen dan anderen.. ik ben onhandiger dan andere mensen.. ik ben minder sociaal dan andere mensen.. ik heb minder emoties dan andere mensen.. Wat heb ik dan nog te bieden? Inmiddels ben ik oud genoeg om te beseffen dat het nergens op slaat en dat die gegeneraliseerde stigma’s lang niet van toepassing zijn op iedereen, maar dat heeft lang geduurd.

    Verder vind ik documentaires over autisme zeer frustrerend. Ze zijn altijd gefocusd op het gezin. De ouders worden geinterviewd over hoe ze zich voelen en vervolgens krijgen ze allerlei respect en credits toegeworpen over hoe ongelofelijk moeilijk het maar niet moet zijn om een autistisch kind in huis te hebben en hoe geweldig ze het doen als ouders. Daarna komen de broertjes en zusjes aan het woord en die krijgen ook respect. Wat een ongelofelijk drama is het om een autistisch kind in huis te hebben.. Na het kijken van die documentaires dacht ik altijd van: ‘Nou mijn hele familie kan geen normaal leven leiden en dat is mijn schuld? Ik moet wel een enorm ongewenst kind zijn!’. Er wordt te weinig gefocust op hoe het kind zich dan in godsnaam zelf moet voelen. Hoe gaat het er zelf mee om dat het autistisch is? Hoe gaat het om met eventuele gevoelens van eenzaamheid, sociale verlegenheid en angst, gepest worden op school? Als je er als kind in slaagt daarmee om te gaan lijkt me veel meer respect waardig dan wanneer je een autistisch broertje of zusje hebt! Alleen tsja, autisten hebben toch geen emoties dus wat kan die documentairemakers dat nou schelen.

    1. Hey Marjolein,

      Mooie reactie. Ik heb laatst een dag lang interviews gehouden met kinderen en volwassenen met het syndroom van Down. Ook hier zie ik dat de meeste documentaire makers zich richten op de omgeving, de gezinssituatie et cetera – maar dat ze de belangrijkste persoon vaak het minst aan het woord laten.

      Volgens mij heb je veel mooie verhalen te delen over de manier waarop je met jouw autisme omgaat en wat dat voor je betekent. Mocht je het leuk vinden om daar eens over te schrijven dan weet je ons te vinden!

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *