Vorige week bekeek ik één van mijn favoriete TV programma’s, namelijk Wie is de mol? Ik vind het een schitterend, psychologisch spel tussen een groep mensen met een gezamenlijke opdracht. Eén van de kandidaten is de saboteur, ofwel de mol, en de andere kandidaten moeten proberen ‘de mol’ te ontmaskeren.

In de aflevering die ik zag werd een onderhandelingsspel gespeeld dat in de sociale psychologie ook wel bekend staat als het ‘prisoner’s dilemma‘. Vandaag een korte beschrijving van dit dilemma en een verklaring voor het feit dat de mol slaagde in zijn sabotage.

Speltheorie

Het prisoner’s dilemma is onderdeel van de wiskundige speltheorie (Game Theory), waarbij het nemen van beslissingen centraal staat. Binnen de speltheorie staat met name de interactie tussen de deelnemers centraal. De belangrijkste aanname in deze theorie is dat deelnemers rationeel handelen en zich dus niet laten leiden door gevoelens en emoties.

Het dilemma

Het dilemma wordt meestal als volgt weergegeven;

Twee verdachten worden gepakt voor een ernstig misdrijf. Het staat vast dat ze de daders zijn, maar helaas ontbreekt er hard bewijsmateriaal. De beide verdachten worden in aparte cellen gezet, zodat ze niet met elkaar kunnen communiceren. De openbaar aanklager doet aan elke verdachte het volgende voorstel:

  1. Als jullie allebei blijven zwijgen, kan ik jullie niet veel maken. Jullie krijgen dan alleen een lichte straf wegens wapenbezit zonder vergunning.

  2. Als één van jullie bekent, is de zaak rond. Degene die bekent zal ik vrijspreken, omdat hij heeft meegewerkt; de ander – die niet bekent – kan minstens tien jaar verwachten.

  3. Als jullie allebei bekennen, krijgen jullie ieder vijf jaar.

Het dilemma ligt nu bij de verdachten en schematisch ziet dat er als volgt uit:

Schermafbeelding 2016-04-21 om 15.34.04De beste situatie  is om allebei te zwijgen – immers, daarmee krijgen ze beide een lichte straf. Ieder neemt het risico dat hij voor 10 jaar opgesloten kan worden als de ander besluit om wél te bekennen. De samenwerkingstactiek (beide zwijgen) levert beide partijen dus het meeste op.

Varianten

Er zijn veel varianten op het Prisoner’s Dilemma. Het spel wordt vaak gespeeld met geldbedragen, advertentiestrategieën en vervoersproblematiek. Daarnaast is een andere factor van groot belang; namelijk of men in een éénmalige beslissingssituatie komt met de tegenpartij of dat er ‘meerdere rondes’ zijn.

Analyse WIDM

In ‘Wie is de mol?’ werd er steeds 1-op-1 onderhandeld. In het begin koos men de tactiek om de executie niet door te laten gaan. Als deze beslissing unaniem was zou er 3.000 euro in de pot gestort worden.

De variant op het prisoner’s dilemma in WIDM

Al snel kwamen de kandidaten erachter dat de mol waarschijnlijk zou saboteren om daarmee unanimiteit te voorkomen. Op het moment dat de meerderheid zou besluiten voor het niet door gaan van de executie, zou de pot leeg zijn. Het betekende dat de deelnemers op zoek gingen naar ‘het beste alternatief’: executie gaat wél door, maar de pot blijft gelijk. De groep kon niet onderling overleggen en niet iedereen was op de hoogte van deze afspraak. Drie van de vijf kandidaten kozen voor de tactiek dat de executie niet door zou gaan. Twee kandidaten kozen voor de alternatieve tactiek.

Mijn hypothese is dat – als de mol één van de onderhandelaars was – hij of zij ervoor heeft gekozen om de executie niet door te laten gaan, waardoor er een meerderheid voor deze optie koos en de pot leeggemaakt zou worden. Interessant gegeven is dat als de anderen ervan uit waren gegaan dat er niet gesaboteerd zou worden men wellicht 3.000 euro had kunnen verdienen voor de pot…

Zoals jullie merken is het een ingewikkeld dilemma en kent het vele varianten. Ook de variant tijdens ‘Wie is de mol?’ is vanuit een psychologisch oogpunt zeer interessant. Heeft de mol omgekeerde psychologie toegepast en dus slim gespeeld?

Meer weten?

Als je meer wilt weten over het prisoner’s dilemma en de speltheorie, dan staan hieronder wat links naar interessante webpagina’s. En natuurlijk linken we je ook graag door naar de WIDM-uitzending.

Prisoner’s Dilemma
Wiki Prisoner’s Dilemma
Universiteit Twente: Prisoner’s Dilemma
Stanford – Prisoner’s Dilemma (Engelstalig)

Game Theory
Wiki Speltheorie
Boek: Game Theory – Roger Myerson

Wie is de mol?
De aflevering van ‘Wie is de mol?’ waarin (aan het einde) het Prisoner’s dilemma gespeeld werd is hier te bekijken.

Geschreven door Jerre Maas

Jerre is van oorsprong sociaal psycholoog en is tevens de initiatiefnemer van PsyBlog. Hij houdt zich daarnaast bezig met innovatieve presentatieconcepten en presentatietechnieken en het verbeteren van zelfpresentatie. Hij is een enthousiaste en betrokken ondernemer. Meer informatie over Jerre kunt u vinden op www.jerremaas.nl.

3 comments

    1. Dag Joren,

      Ik ga het boek zodadelijk bestellen, dus mag er nog geen oordeel over vellen. Maar het staat bekend als ‘HET’ boek over de speltheorie!

      Een andere leuke vorm van de speltheorie is het ‘driedeurenprobleem’, hieronder de omschrijving:

      “Stel je doet mee aan een spelprogramma en je mag kiezen uit drie deuren: achter een van de deuren staat een auto, achter de andere staan geiten. Je kiest een deur, zeg nr. 1, en de presentator, die weet wat er achter de deuren staat, opent een andere deur, zeg nr. 3, met een geit erachter. Hij zegt dan tegen je: “Zou je deur nr. 2 willen kiezen?” Is het in je voordeel om van deur te wisselen?”

      Psychologisch gezien is het antwoord ‘nee’, aangezien je spijt zou kunnen hebben. Weinig mensen wisselen daarom van deur. Terwijl het statistisch gezien wél interessant is om te wisselen. De kans op het winnen van de auto neemt namelijk met 33,3% toe als je wisselt van deur.

  1. Beste allen,

    Is het “spel” prisoners dilemma ook met meer dan twee deelnemers te spelen?
    Wie heeft voor mij de theorie hier achter?

    Groet,

    Ton

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *