Alles wat nieuw is voor ons moet meestal even wennen. Denk maar eens aan het allereerste fruithapje, je eerste spruitjes en/of ander voedsel, het eerste biertje, fietsen zonder zijwieltjes, dragen van contactlenzen of het rijden in een auto. Zijn we er eenmaal aan gewend, dan komen we er maar moeilijk weer vanaf. Of we moeten het echt te bont maken natuurlijk, maar over het algemeen sluipen er allerlei gewoonten en patronen in ons dagelijks gedrag die wellicht helemaal niet zo voordelig voor ons zijn. En soms ook weer wel. Dat maakt het zo lastig. Maar waarvoor dienen gewoonten nu precies en hoe komen we er weer vanaf?

De functie van gewoonten

Zonder gewoonten kunnen we niet goed functioneren in het dagelijks leven. Dit komt omdat we anders simpelweg overspoeld worden met alle informatie die op ons af komt op een dag. Aangezien we slechts over een beperkte hersencapaciteit bezitten, moeten we dus waken voor cognitieve overspoeling.

Gewoonten bieden hier deels uitkomst aan, omdat ze simpelweg weinig wils- en hersenkracht kosten. Wetenschappers claimen dan ook dat onze hersenen continu zoeken naar manieren om diens inspanning te verlichten. Het voordeel van dit inspannings-besparende mechanisme zou terug te zien zijn in het feit dat een ‘efficiënt’ brein minder ruimte nodig heeft. Dit resulteert in een kleiner hoofdje waardoor de natuurlijke geboorte een stuk gemakkelijker wordt. Tevens zorgt dit efficiënte brein er ook voor dat we niet continu aan elke basishandeling hoeven te denken, bijvoorbeeld aan lopen. De mentale energie die we hiermee besparen kunnen we vervolgens aan andere, belangrijkere zaken spenderen.

Zijn gewoonten goed of slecht?

Het mes der gewoonten snijdt aan twee kanten: gewoonten kunnen zowel positief als negatief zijn. Ze hoeven dus niet slecht te zijn. Recent psychologisch onderzoek toont bijvoorbeeld aan dat gewoonten niet alleen maar tot overeten of een aanval van koopwoede leiden, het hangt er van af welke gewoonten beschikbaar zijn [1]. Zo bleek dat vermoeide studenten tijdens een stressvolle tentamenperiode, waarin ze dus minder mentale energie hadden, eerder terugvielen op hun gewoonten ongeacht welke dit waren. Ongezonde eters aten nog vaker ongezonder, gezonde eters aten nog vaker gezonder en studenten die regelmatig sportten deden dit nog vaker.

Maar hoe ontstaan gewoonten dan?

Op sociaal gebied is iemands cultuur belangrijk bij het ontstaan van gewoonten. Binnen een cultuur speelt socialisatie een rol: het proces waarbij een cultuur haar leden bepaalde overtuigingen, gewoonten, voorkeuren en taal aanleert [2].

Op individueel gebied is het brein op zoek naar bepaalde gewoonteprikkels: ‘triggers’ (aansporingen) die er voor zorgen dat onze hersenen op de automatische piloot overstappen als ze een bepaalde routine (fysiek, mentaal of emotioneel) herkennen die de moeite waard is.

Volgens Charles Duhigg (auteur van het boek ‘Macht der gewoonte’) bestaan gewoonten in onze hersenen dan ook uit de volgende drie delen: [3]

1. De aansporing              (prikkel om bepaald gedrag te vertonen)
2. De routinehandeling   (het vertoonde gedrag)
3. De beloning                (hoe ons brein het automatische gedrag voor de toekomst codeert)

Het veranderen van gewoonten

De bovenstaande optelsom van Charles Duhigg maakt dan ook duidelijk dat gewoonten geen lotsbestemming zijn, ze kunnen immers ook genegeerd, verandert of vervangen worden. Hetzij met moeite. Duhigg stelt op zijn website dan ook dat we onze gewoonten kunnen veranderen als we in staat zijn om onze routine te herkennen (bijv. het kopen van een ongezonde snack tijdens de lunchpauze).

Vervolgens dienen we te experimenteren met de hieraan gekoppelde beloningen. Immers, zij bevredigen onze hunkeringen. Bijvoorbeeld, door wat wordt onze drang naar ongezond snacken tijdens de lunchpauze nu echt gevoed? (Is het de snack? Pauze van je werk? Je honger? Het excuus om te socialiseren met collega’s?)

De derde stap is om de kern van de aansporing te isoleren (het was een excuus om te socialiseren met collega’s).

De laatste stap is vervolgens om een plan voor verandering op te stellen. Bijvoorbeeld niet elke dag rond 15.00 uur je kantoor uit om een snack te gaan halen (als excuus om met je collega’s te gaan praten), maar wel door bijvoorbeeld rechtstreeks een praatje te gaan maken met collega’s.

Samengevat: zowel op sociaal als individueel gebied zijn gewoonten aangeleerd. Het voordeel is dat ze theoretisch gezien dus ook weer afgeleerd kunnen worden. Dit is echter gemakkelijker gezegd dan gedaan. Naast de gouden regel van Duhigg volgen hieronder dan nog wat extra (psychologische) tips om (slechte) gewoonten te doorbreken of te veranderen.

 Aanvullende Tips

Wat kan helpen is om de zo gewilde goede gewoonte in een leuke vorm te gieten. Haat je het om te sporten en wil je hier toch een gewoonte van maken? Verbind de gewilde gewoonte dan bijvoorbeeld eens aan een routine die wel aangenaam is, zoals het wekelijks afspreken met een vriend. Spreek niet meer thuis af op de bank om de laatste roddels door te nemen, maar bespreek deze de komende weken eens tijdens een potje tennis in het sportcentrum. Kortom, verbind ‘pijn met plezier’ aan elkaar en een goede gewoonte kan zomaar geboren worden.

Een tweede tip is om nooit te vergeten dat gewoonten ook een positieve kant hebben. Hoe storend (slechte) gewoonten dan ook kunnen zijn, ze drijven de mens en besparen ons dus de eerdergenoemde broodnodige cognitieve energie. Accepteer dan ook dat ze bij ons mensen horen en dat we er biologisch gezien voor in de wieg zijn gelegd om dergelijke gewoonten te hebben. Ontken ze dan ook niet, maar herken ze zodat je ze kunt vervangen of veranderen door andere, meer gewilde gewoonten.

Ervaringen

Tot slot: hoewel het doorbreken van gewoonten dus heel simpel klinkt blijft het moeilijk in de praktijk. Daarom ben ik benieuwd of jullie ervaring hebben met het doorbreken van gewoonten en zo ja, hoe je dit hebt aangepakt?

Dirk Laurijsen

Sociaal-Economisch Psycholoog in spé

Referenties

[1] Neal, D. T., Wood, W., & Drolet, A. (2013). How do people adhere to goals when willpower is low? The profits (and pitfalls) of strong habits. Journal of Personality and Social Psychology, 104, 6, 959-75.

[2] Kenrick, D. T., Neuberg, S. L., & Cialdini, R. B. (2010). Social psychology: Goals in interaction. Boston: Pearson.

[3] Duhigg, C., & Adelaar, P. (2012). Macht der gewoonte: Waarom we doen wat we doen en hoe we dat kunnen veranderen. Amsterdam: Ambo.

Bron thumbnail: www.seekersofthebat.com