Serie: Je Geheugen liegt niet, of wel? – Deel 3

Wat als je opeens een deel van je leven niet meer kunt terughalen? Niet omdat je geheugen “slecht” is of omdat je ouder wordt, maar omdat een heel hoofdstuk simpelweg ontoegankelijk lijkt. Dat is de werkelijkheid voor mensen die kampen met dissociatieve amnesie. Een fenomeen dat raakt aan trauma, identiteit en de grenzen van ons geheugen.

Wat is dissociatieve amnesie?

Volgens de DSM-5 gaat het bij dissociatieve amnesie om het onvermogen om belangrijke autobiografische herinneringen op te halen – meestal rondom ingrijpende of traumatische gebeurtenissen – zonder dat er sprake is van een hersenbeschadiging of andere neurologische oorzaak.

Dit geheugenverlies kan verschillende vormen aannemen:

• Gelokaliseerde amnesie: een hele periode uit iemands leven is verdwenen, vaak rond een traumatische ervaring.

• Selectieve amnesie: iemand herinnert zich nog flarden van een gebeurtenis, maar essentiële details ontbreken.

• Generaliseerde amnesie (zeldzamer): brede gaten, soms zelfs rond de eigen identiteit of hele levensfasen.

Hoe voelt dat? Ervaringen uit onderzoek

Dissociatieve amnesie klinkt zeldzaam, maar onderzoek laat zien dat het vaker voorkomt dan gedacht. In een grootschalige survey gaf zo’n 10% van de deelnemers aan ooit een vorm van dit geheugenverlies te hebben ervaren. Meestal betrof dit autobiografische herinneringen rondom stressvolle of traumatische situaties.

Een overzicht van 128 casestudies laat zien dat mensen vaak pas hulp zoeken als het geheugenverlies hun dagelijks functioneren belemmert. Opvallend: in veel gevallen kwamen herinneringen later (gedeeltelijk) terug, spontaan of met begeleiding. Dat maakt duidelijk dat deze herinneringen niet altijd definitief weg zijn, maar eerder ontoegankelijk.

Mogelijke oorzaken: bescherming van het brein?

Waar komt dit geheugenverlies vandaan? Het gaat niet om hersenschade, maar om een psychologische reactie.

Veel onderzoekers zien dissociatieve amnesie als een beschermingsmechanisme. Wanneer de pijn te groot is, “schermt” het brein herinneringen af om iemand te beschermen tegen overweldiging. Het trauma verdwijnt niet, maar wordt tijdelijk onbereikbaar gemaakt.

Tegelijkertijd bestaat er debat: zijn dit echt verdwenen herinneringen, of zijn ze vooral moeilijk oproepbaar door vermijding, schaamte of emotionele blokkades? Neurowetenschappers benadrukken dat harde biologische markers ontbreken – studies wijzen naar verschillende hersengebieden, maar er is nog geen eenduidig bewijs.

Het spanningsveld: subjectieve ervaring vs. objectief geheugen

Een belangrijk vraagstuk is hoe we dit geheugenverlies meten. Mensen ervaren hun herinneringen écht als “weg”, maar objectieve testen laten soms zien dat er wel degelijk sporen aanwezig zijn. Het is alsof de toegangscode ontbreekt: de herinnering ligt ergens opgeslagen, maar de deur blijft dicht.

Dat spanningsveld – tussen de innerlijke beleving van vergeten en de wetenschappelijke zoektocht naar bewijs – maakt dissociatieve amnesie zo complex en intrigerend.

Wat kunnen we hiervan leren?

Dissociatieve amnesie legt een fundamentele kwetsbaarheid van het geheugen bloot. Ons autobiografische geheugen is geen harde schijf, maar een levend systeem dat selecteert, vervormt, en soms zelfs sluit.

Drie inzichten springen eruit:

1. Vergeten kan een beschermingsstrategie zijn. Het brein kiest soms voor overleven boven herinneren.

2. Herstel is mogelijk. Herinneringen kunnen terugkomen, deels of helemaal – vaak op onverwachte momenten.

3. Persoonlijk en contextgebonden. Wat voor de één een klein detail lijkt, kan voor de ander een onoverkomelijk gat vormen.

Conclusie: gaten in het verhaal

Dissociatieve amnesie herinnert ons eraan dat ons levensverhaal niet altijd lineair en compleet is. Soms ontbreken er hoofdstukken, niet omdat ze nooit geschreven zijn, maar omdat ze tijdelijk ontoegankelijk zijn gemaakt.

En misschien is dat wel de kern: dissociatieve amnesie toont hoe persoonlijk en kwetsbaar herinneringen zijn. Wat we ons herinneren, en wat niet, zegt niet alleen iets over ons brein, maar ook over hoe we omgaan met pijn, betekenis en herstel.

Bronnen

• Mangiulli, I., Otgaar, H., Jelicic, M., & Merckelbach, H. (2022). A critical review of case studies on dissociative amnesia. Clinical Psychological Science, 10(2), 191-211.

• Mangiulli, I., Jelicic, M., Patihis, L., & Otgaar, H. (2021). Believing in dissociative amnesia relates to claiming it: a survey of people’s experiences and beliefs about dissociative amnesia. Memory, 29(10), 1362-1374.

• Huntjens, R. J. C., Verschuere, B., & McNally, R. J. (2012). Inter-identity autobiographical amnesia in patients with Dissociative Identity Disorder. PLOS ONE, 7(7), e40580.

• Otgaar, H., Howe, M. L., Patihis, L., Mangiulli, I., et al. (2025). The neuroscience of dissociative amnesia and repressed memory: Premature conclusions and unanswered questions. Legal and Criminological Psychology, 30(S1).