Nu het nieuwe jaar weer begonnen is en Europa langzaam uit de recessie opklimt, lijkt een goed voornemen op zijn plaats. Dat nooit meer. Toch?

Als jij zegt ‘nooit meer’ en je weet je daaraan te houden bij de volgende hype, wil ik je feliciteren. Je behoort tot een weldenkende minderheid die bij elke optie een gedegen afweging maakt tussen voor- en nadelen, in financiële termen rendementen en  risico’s. Tegelijkertijd wil ik je waarschuwen. Wanneer alleen jij weigert mee te gaan in de volgende financiële hype, zal mogelijk niet alleen je adviseur je voor een idioot uitmaken, maar ook de mensen in je directe omgeving. Je wordt die vervelende azijnpisser die bij elke kans weer zo nodig de nadelen op een rijtje moet zetten. Als je zelf in de financiële wereld werkt zal je minder snel promotie maken, als je het beleid maar genoeg dwars zit is je ontslag gegarandeerd. Je maakt het jezelf dus niet echt makkelijk met je rationele gedrag.

Wij laten ons dus wel eens meeslepen in een hype. Maar dat wil toch niet zeggen dat financiële instellingen dat ook zouden mogen? Zij horen toch professioneel te zijn?

De ‘bankiers’ hebben de afgelopen jaren behoorlijk wat stront over zich heen gekregen. Terecht, zou je misschien zeggen, zij hebben toch met geld van anderen gegokt? Daarom zijn zij toch schuldig aan de crisis waarvan wij allemaal slachtoffer zijn geworden? Zonder dat ik hun risicovolle beleid wil verdedigen, wil ik toch even aankaarten dat bankiers bar weinig keuze hadden.

Stel: in het jaar 2000 ben je directeur van een grote bank in Nederland. De Grote Jongens met Het Grote Geld komen naar jouw bank omdat jouw producten de hoogste rendementen bieden. Je begrijpt zelf weinig van die producten en je hebt wel eens een of andere intellectueel horen zeggen dat dit soort producten veel te risicovol is. Je was dan ook in eerste instantie een beetje sceptisch, maar je bank biedt deze producten al vele jaren aan en in al die tijd hebben ze goud geld gebracht. Bovendien gaan je belangrijkste klanten naar de concurrenten als je dit soort producten niet meer zou aanbieden. Dat is een strategie die je natuurlijk niet kan verkopen. Dus om de verwachte rendementen te leveren, bied je die risicovolle producten wél aan, je selecteert in je bank op mensen die dat risicovolle beleid willen ondersteunen en je stuurt dwarsliggende azijnpissers de laan uit.

Waarom was de bankensector zo blind voor de risico’s die tot de crisis hebben geleid?

Keith Richard
Keith Richards stond bekend om zijn risicovolle levensstijl vol drugs en rock ’n roll. Velen zien het als een wonder dat hij nog leeft.

Deze vraag vraagt om een kleine detour. Er zijn twee leerpsychologische systemen die ons gedrag sturen: een ‘reward-systeem’ en een ‘anxiety-systeem’ (Bijttebier, Beck, Claes, & Vandereycken, 2009; Carver & White, 1994). Het reward-systeem is gericht op beloningen: het opzoeken van situaties waarin kansen zich voordoen en het vertonen van mogelijk belonend gedrag. Het anxiety-systeem is gericht op straffen: het vermijden van situaties en gedrag met mogelijke negatieve gevolgen. Iedereen heeft beide leersystemen in zich, maar in verschillende mate. Als mensen vooral geleid worden door beloningen noemen we hen impulsief, omdat ze op kansen afgaan zonder na te denken over mogelijke negatieve gevolgen. Een extreem voorbeeld is een drugsverslaafde, een minder extreem voorbeeld is onze risicovolle bankier. Daartegenover staan mensen die vooral geleid worden door straffen. We noemen hen angstig of geremd, omdat ze zich zo zorgen maken over mogelijke negatieve gevolgen dat ze vaak niet tot actie durven overgaan. Een extreem voorbeeld is iemand met een depressie of angststoornis, een minder extreem voorbeeld is onze azijnpissende intellectueel.

Wanneer je je continu zorgen maakt, kan dat verlammend werken.
Wanneer je je continu zorgen maakt, kan dat verlammend werken.

Het moge duidelijk zijn dat voor het nemen van goede beslissingen een juiste balans tussen de twee leersystemen nodig is (vergelijkbaar argument in Cain, 2012). Datzelfde geldt voor organisaties: duurzaam beleid heeft mensen nodig die kansen voor ontwikkeling zien en mensen die de voor- en nadelen van verschillende opties goed op een rijtje zetten. Die laatsten werden echter stelselmatig weg gefilterd uit de bankwereld omdat hun negatieve voorspellingen maar niet uit leken te komen. Daardoor werden banken blind voor mogelijke negatieve gevolgen van risicovol investeringsbeleid. Op korte termijn leidde dit beleid tot hoge rendementen, op lange termijn tot de crisis.

Nu is het makkelijk en comfortabel om hier de banken de schuld te geven, maar uiteindelijk maakte ons verlangen naar zo hoog mogelijke rendementen het voor banken onmogelijk om kritisch naar het eigen beleid te kijken. Ook is het niet zo dat alléén de jongens met het grote geld zo hoog mogelijke rendementen wilden, dit verlangen werd gedeeld door de overgrote meerderheid van de samenleving. Want rendement is niet iets wat alleen slaat op de beleggingen van de rijken, het slaat ook op de waarde van het pensioen en de rente op de spaarrekening van Jan met de pet. Daar komt ónze verantwoordelijkheid voor de crisis.

Stoten wij ons wel twee keer aan dezelfde steen?
Stoten wij ons wel twee keer aan dezelfde steen?

Toegegeven, het is overdreven om te zeggen dat iedereen het hoogst mogelijke rendement wilde. Inderdaad, er waren een paar kleine Nederlandse banken en een fanatieke aanhang die een zo duurzaam mogelijk beleid voerden, voor wat minder rendement (daar zijn ze weer, die verstandige azijnpissers). Maar de grote massa liep achter het grote geld aan en voor grote banken was zo’n beleid daarom niet haalbaar. Er lijkt hierin een kentering gaande, met alle aandacht voor duurzaamheid en de groei van de duurzame sector ondánks de crisis. Helaas leren de meesten van ons pas als we met een hamer worden geslagen.

Mensen zijn hardleers. De geschiedenis herhaalt zichzelf.

Ik heb niets nieuws gezegd. Vergelijkbare patronen hebben zich in het verleden al vaker voorgedaan (internetbubbel) en mensen met behoorlijk wat financiële autoriteit hebben al ver voor de crisis heel expliciet gewaarschuwd voor risicovolle investeringspraktijken (‘Tegenlicht’, aflevering ‘Crash 2008’). Maar mensen zijn hardleers en de geschiedenis herhaalt zichzelf.

Hebben we het nu wel geleerd? Wanneer de economie het weer goed doet en bestaande regels de groei alleen maar lijken te belemmeren, worden we dan niet weer wat soepeler? Wanneer de volgende hype voor de deur staat, gooien wij dan niet weer alle goede voornemens overboord, lopen we dan niet weer achter Het Grote Geld aan?

Hebben we het nu wel geleerd? Bijna elke verslaafde krijgt te maken met ‘relapse’ (terugval) en volgens sommigen is dit een natuurlijk onderdeel van het leerproces naar duurzame onthouding. Is dit onze laatste relapse?

Referenties

Bijttebier, P., Beck, I., Claes, L., & Vandereycken, W. (2009). Gray’s Reinforcement Sensitivity Theory as a framework for research on personality–psychopathology associations. Clinical Psychology Review, 29(5), 421-430.

Cain, S. (2012). Quiet: The power of introverts in a world that can’t stop talking. England: Penguin Books Ltd.

Carver, C. S., & White, T. L. (1994). Behavioral inhibition, behavioral activation, and affective responses to impending reward and punishment: The BIS/BAS Scales. Journal of Personality and Social Psychology, 67(2), 319–333.

http://tegenlicht.vpro.nl/afleveringen/2008-2009/crash-2008.html

Geschreven door Bart Brouns

Bart volgde twee bachelors in filosofie en psychologie, waarna hij zich specialiseerde in cognitive neuroscience. Vervolgens begon hij aan een promotie-onderzoek naar de invloed van psychopathische trekken op behandelsucces. Ondanks twee publicaties haalde Bart weinig voldoening uit het toch wat abstracte werk als onderzoeker. Begin 2013 besloot hij het daarom over een heel andere boeg te gooien: hij ging een opleiding doen tot financial controller om zijn analytische vaardigheden in te zetten voor meer concreet advieswerk. In zijn vrije tijd leest Bart nog steeds graag over de wetenschap, het liefst denkt hij na over de meer concrete toepassingen van theorieën in de praktijk.

4 comments

    1. Dat is inderdaad de vraag. Zoals ik het zie is elk beleid het resultaat van een strijd tussen verschillende belangen. In het artikel heb ik die strijd versimpeld weergegeven als korte termijn tegenover lange termijn, om op een eenvoudige manier het punt te maken dat hoge rendementen op lange termijn een prijs hebben vanwege de hogere risico’s die er noodzakelijk mee gepaard gaan. In werkelijkheid ligt die strijd vaak complexer en zijn de belangen van verschillende partijen soms tegengesteld. Bij een bankredding door de Nederlandse staat of de EU bijvoorbeeld betaalt elke belastingbetaler mee aan het veilig stellen van de belangen van spaarders en aandeelhouders, waardoor die laatsten minder reden hebben om genoegen te nemen met minder rendement. In deze denk ik dat het nieuwe beleid van de Eurogroep een belangrijke factor voor verandering is. Voortaan gaan immers aandeelhouders en spaarders ook meebetalen aan een bankenredding, zoals op Cyprus al gebeurd is. Omdat bedrijven (en dus ook banken) het belang van aandeelhouders vaak voorop stellen (bedrijven zijn immers eigendom van aandeelhouders), denk ik dat deze nieuwe richtlijn van de Eurogroep zal zorgen voor minder risicovol bankenbeleid in de toekomst.

  1. Wat volgens mij interessant is aan de bankensector (en niet alleen de bankensector) zijn de ‘hoge beloningen’ die men kan opstrijken, tegen de ‘lage straffen’ bij falen.

    Ik herinner me een passage in het boek van Freek Vermeulen (Business Exposed) waarin geschreven wordt dat het loont voor CEOs om veel risico’s te nemen. Slagen ze dan hebben ze de jackpot en worden ze extreem beloond. Falen ze; dan is er niks aan de hand en krijgen ze hun basissalaris. Oftewel; geen straf, wel beloning.

    1. Hoi Jerre,

      Dat is inderdaad erg interessant. Niet het resultaat wordt beloond, maar het nemen van risico’s. Worden er niet zelfs bonussen uitgekeerd wanneer er wel verliezen worden behaald? Blijkbaar heerst het idee dat risico’s nemen op lange termijn loont, ongeacht korte termijn verliezen, en dat bonussen voor risicovol gedrag (ongeacht de resultaten) daarom gepast zijn. Misschien dat het nieuwe beleid van de Eurogroep hier ook verandering in gaat aanbrengen? Ook voor de banken zelf gold immers tot voor kort dat risico’s nemen altijd loonde: haal je goede rendementen, dan heeft het beleid het gewenste effect. Dreigt er een faillissement, dan wordt de bank toch wel gered (in ieder geval de grote systeembanken).

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *