Er is in tijden niet zoveel aandacht geweest voor racisme in Nederland als nu. Deze aandacht is helaas nodig, omdat het nog steeds veel voorkomt – al is dit in mindere mate dan in de Verenigde Staten. Maar, hoe komt het dat er na tientallen jaren in een multiculturele samenleving nog steeds racisme voorkomt? Is het mogelijk dat ons brein is geprogrammeerd om mensen met een andere huidskleur te discrimineren?

Evolutie

In je brein worden alle mensen opgedeeld in sociale groepen op basis van o.a. etniciteit, sekse en leeftijd. De in-group is de groep waar je zelf bij hoort en de out-group is de groep mensen die daar niet bij hoort. Evolutionair gezien biedt deze verdeling in groepen voordelen die je overlevingskans verhogen, zoals bescherming tegen vijanden. Deze sociale categorisatie hebben we nog steeds nodig om de wereld te begrijpen, maar het is ook een reden dat er gediscrimineerd wordt op huidskleur. We hebben namelijk de neiging om de in-group onbewust dan wel bewust een hogere status toe te wijzen dan de out-group, zodat we een positiever beeld over onze eigen sociale identiteit creëren.

Experimenten

Er zijn talloze neurowetenschappelijke onderzoeken gedaan naar sociale categorisatie. Zo is uit een experiment met geld gebleken dat mensen kiezen voor de optie die de in-group meer geld oplevert dan de out-group, gek genoeg ook als dat niet de maximale winst oplevert. In een ander onderzoek naar empathie kreeg men beelden te zien van mensen met verschillende huidskleuren die pijn hadden. Als je empathie voelt wanneer je ziet dat iemand anders pijn heeft, wordt de cortex cingularis anterior geactiveerd. Dit is het hersengebied dat ook actief wordt als je zelf pijn ervaart. Opvallend was dat de cortex cingularis anterior minder actief werd wanneer men iemand met een andere huidskleur pijn zag hebben, vergeleken met iemand met dezelfde huidskleur. Ook werd de amygdala, het gebied dat angst reguleert, actiever wanneer men een gezicht zag met een andere huidskleur.

Deze biases in het brein hangen echter wel af van de context: hoe leuk je de persoon uit de out-group vindt speelt ook een rol. De verschillende reacties waren sterker bij groepen op basis van huidskleur dan bij willekeurige groepen zoals “team rood” en “team blauw”. Dit komt waarschijnlijk door negatieve stereotypen over huidskleur die al bestaan in je brein. Deze resultaten zouden eigenlijk niet heel schokkend moeten zijn: we weten dat racisme nog veel voorkomt en ons gedrag is natuurlijk geworteld in ons brein. Toch is het confronterend dat we in deze tijd nog zo onverdraagzaam zijn geprogrammeerd.

Soorten racisme

Zijn we nu allemaal racisten met slechte bedoelingen? Absoluut niet. Iedereen heeft onbewust vooroordelen en biases: dat is nou eenmaal natuurlijk. De Implicit Association Test , een cognitieve reactietaak, toont verborgen voorkeuren aan op basis van reactiesnelheid bij het zien van bepaalde woorden. Deze test is het bewijs dat iedereen discriminerende associaties heeft, zelfs mensen die zich heel actief tegen racisme inzetten. Deze onbewuste vooroordelen zijn echter geen excuus voor ideologisch racisme: de overtuiging dat het ene ras beter is dan het andere. Meestal is er sprake van geconditioneerd racisme: dit is impliciet en zonder slechte bedoelingen, maar wel schadelijk in sociale omgevingen. Hier is bijvoorbeeld sprake van wanneer je verbaasd bent als iemand met een donkere huidskleur goed Nederlands spreekt. Hier heb je weinig controle over, maar je kunt deze gedachte wel proberen te onderdrukken.

Neuroplasticiteit

Het positieve aan dit verhaal is: we kunnen veranderen. Ons brein kan dan wel zo geprogrammeerd zijn, maar dat staat niet voor eeuwig vast. Dankzij neuroplasticiteit kunnen neurale paden en dus onze hersenreacties veranderen. Bewustwording is vooral heel belangrijk: als je gaat beseffen dat jij ook, net als alle anderen, vooroordelen hebt, dan kun je leren om die te onderdrukken. Ook is het aangetoond dat intensief contact met mensen van een andere huidskleur hierbij helpt. Dit is makkelijk te organiseren op lokaal niveau, bijvoorbeeld op scholen. Als je meer expertise hebt over een bepaalde bevolkingsgroep, zal dit je emoties reguleren en zal je dus ook meer empathie voelen voor die groep.

Onthoud dus vooral dat het altijd nog mogelijk is om je hersenen te “herprogrammeren”!

Bronnen
– Van Hiel (2014). Racisme is een natuurlijke reflex.
https://vittoriobusato.nl/usr-uploads/pdf/InterviewVanHiel.pdf
– Molenberghs (2013). The neuroscience of in-group bias.
In Neuroscience & Biobehavioral Reviews
– Bosman (2012). The neuroscience of conditioned racism. https://strategicleaders.wordpress.com/2012/08/29/the-neuroscience-of-conditioned-racism/
– Haverkort (2015). Hoe racisme in je brein te zien is.
http://www.de-focus.nl/specials/hoe-racisme-in-je-brein-te-zien-is/
– Hiwat-Kortstam (2018). Het gevaar van onbewust racisme en wat je ertegen kunt doen. https://joop.bnnvara.nl/opinies/gevaar-onbewust-racisme-ertegen-doen