Het oog laat zich makkelijk ‘bedriegen‘. Dat mag blijken uit onderstaande afbeelding. Wat zien we? Om het plastisch te maken, zullen we zeggen dat het een kamerscherm is met een abstract patroon.


Als we het zo opvatten, komt het licht van rechts. Het valt op het rechtervlak, het tweede vlak bevindt zich in de schaduw, het derde weer in het licht en het vierde in de schaduw. Verder zien we een witte band en een grijze band. En daar gaat het nu even om.

Kleurverschillen?



Op het eerste gezicht zijn de rechthoekjes die we zien op de kruispunten van beide banden verschillend. Op de rechterbaan is het donkergrijs en op de tweede baan (in de schaduw) heel lichtgrijs. Het wekt namelijk de indruk dat we op de belichte delen een doorkijkje hebben op de doorlopende donkere baan en op de delen in de ‘schaduw’ op de doorlopende lichte baan.

Wat je denkt te zien klopt echter niet. De vermeende lichte- en donkergrijze rechthoekjes zijn namelijk dezelfde tint grijs. Wie de moeite neemt met een tekenprogramma en een pipetje een monstertje te nemen, zoals ik heb gedaan bij 1 en 2, krijgt deze grijstint:

Simultaancontrast

De oorzaak? Simultaancontrast. Dit is het verschijnsel dat een kleur (of toon) altijd beïnvloed wordt door omringende kleuren of tonen.
Ter illustratie onderstaand voorbeeld:

Ook hier zijn alle grijze vlakjes in het midden gelijk, maar waar het kleine grijze vlakje omringd is door zwart, lijkt het veel lichter dan bij het vierkantje met lichtgrijs. Dat komt omdat het oog geen lichtmeter is dat met absolute waarden rekening houdt, maar alles in context ziet.
Met andere woorden: onze ogen registreren alleen de verschillen tussen de verschillen tussen de grijswaarden. En omdat ons brein altijd op zoek is naar de meest saillante informatie, overdrijft het die verschillen zodat het onderscheid sterker wordt. Het door zwart omgeven grijze vierkantje zal er zodoende lichter uitzien dan hetzelfde vierkantje dat in een lichtgrijs kader staat.

Onderscheidingsvermogen

De reden is simpel: het draagt bij aan een beter onderscheidingsvermogen. Zeker onder minder ideale lichtomstandigheden is dat een groot voordeel. Dus wat in eerste instantie een tekortkoming van het systeem lijkt, blijkt bij nader inzien een slimme aanpassing om de waarneming te verbeteren!