Waarschijnlijk heb je nog nooit van het woord eremoorden gehoord of misschien heb je het ooit vaag voorbij zien komen in het nieuws. Hoe dan ook; eremoorden, waarbij iemand opzettelijk iemand van zijn eigen familie vermoordt, omdat deze de familie ten schande gezet zou hebben is een onderwerp dat beleidsmakers en pedagogen enorm bezighoudt. Als landen die niet over een eercultuur beschikken het hoe en waarom willen weten over dit soort moorden, kunnen we op zoek gaan naar een antwoord vanuit de sociale psychologie.
Iedere moord is immoreel, maar we kunnen de motieven achter eremoorden achterhalen als we Fiske’s (1992) relationele modellen theorie (RMT) gebruiken. Alle daden die een mens verricht, ongeacht hoe goed of slecht ze ook mogen zijn, komen voort uit een moreel principe. We moeten het alleen van een andere kant bekijken om te achterhalen waar deze motivatie voor eremoorden precies vandaan komt.
Moraliteit
Moraliteit vertelt ons wat goed en slecht gedrag is en hoe we volgens deze normen en waarden moeten leven. RMT is gebaseerd op de behoefte van mensen om hun status in de maatschappij te handhaven en sociale contacten te onderhouden. Een van Fiske’s modellen, het ‘communal sharing’ model (CS), legt uit dat we met mensen uit onze eigen groep, zoals onze familie of ons sportteam of met mensen met dezelfde etniciteit of nationaliteit, dingen doen onder het motto van eensgezindheid (Rai & Fiske, 2011). Dit betekent dat er een ‘drie musketiers’ mentaliteit is, waarbij iedereen in de groep gelijk is en een gemeenschappelijk doel deelt dat beschermd moet worden. In families is dit het hebben van hetzelfde bloed. In eerculturen betekent dit echter dat als dit bloed besmet wordt, het weer gezuiverd moet worden. De enige manier om dit te doen is door de besmette persoon te vermoorden, om zo de eer van de familie te herstellen en weer normaal mee te kunnen draaien in de maatschappij.
Er zijn genoeg voorbeelden van familieleden die elkaar vermoorden vanwege hun daden, ongeacht of deze daden met voorbedachte rade zijn uitgevoerd of niet. Eer wordt voornamelijk in stand gehouden door het strikt reguleren van de omgang met seksuele partners, zeker bij vrouwen (Simão & Seibt, 2010). Dit betekent dat als een vrouw vreemdgaat of zelfs als ze slachtoffer is van een verkrachting, ze als besmet gezien wordt en dit naar haar familie zou overdragen. In een eercultuur is iemands reputatie van uiterst belang (Rodriguez Mosquera, Manstead, & Fischer, 2002), omdat het laat zien hoe anderen tegen iemand zijn familie aankijken. Als de eer van de familie wordt geschaad kan dit serieuze gevolgen hebben, zoals buitengesloten worden door de hele gemeenschap en niet meer mee mogen doen met sociale activiteiten. De hele familie wordt als minder geschikt gezien om mee te trouwen. Om de goede reputatie weer te herstellen wordt daarom in sommige culturen de vrouw vermoord.
Sorry?
Hoewel de Westerse bevolking snel genoegen neemt met gewoon ‘sorry’ zeggen, is dit niet voldoende in eerculturen. Er bestaat echter een kans dat we de culturele normen en waarden kunnen veranderen. Cihangir (2013) deed een studie naar Nederlands-Turkse jongens en hoe verantwoordelijk zij zich voelden voor de seksuele reinheid van hun vrouwelijke familieleden. Zowel voor als na een educatief programma. Binnen de Turkse cultuur waartoe deze jongeren behoren is eer erg belangrijk. Verrassend genoeg voelden de Nederlands-Turkse studenten zich minder verantwoordelijk voor de seksuele reinheid van hun vrouwelijk familieleden na het bespreken van de onderwerpen eer, eremoorden en de negatieve invloed hiervan op de maatschappij.
Waarschijnlijk kunnen meer van dit soort studies manieren ontdekken om culturen die deze gruwelijke moorden in naam van eer plegen, te leren hoe ze deze misdaden kunnen voorkomen of op zijn minst kunnen verminderen. Het is goed om te weten dat er in ieder geval een manier is om de houding van mensen tegenover eremoorden te veranderen en dat we in de toekomst misschien over eremoorden kunnen praten als een onderwerp uit het verleden.
Bronvermelding:
Cihangir, S. (2013). Gender specific honor codes and cultural change. Group Processes & Intergroup Relations, 16(3), 319-333.
Fiske, A. P. (1992). The four elementary forms of sociality: Framework for a unified theory of social relations. Psychological Review, 4, 689-723.
Rai, T. S., & Fiske, A. P. (2011). Moral psychology is relationship regulation: Moral motives for unity, hierarchy, equality, and proportionality. Psychological review, 118(1), 57.
Rodriguez Mosquera, P. M, Manstead, A. S. R., & Fischer, A. H. (2002). The role of honour concerns in emotional reactions to offences. Cognition and Emotion, 16(1), 143–163.
Simão, C., & Seibt, B. (2012). Family honour and the purity of the family’s essence: A relational models approach. In-Mind Magazine, 13. Retrieved from Inmind-magazine
Even de advocaat van de duivel spelen: Is het niet ook heel cultureel bepaald dat we eremoorden willen verminderen?
Uiteraard; hetzelfde als dat we zo ‘afschuwelijk’ reageren op de verkrachtingen in India (en daar ben ik het ook helemaal mee eens). Het gekke is echter dat wij daar met onze ‘Westerse’ ogen naar kijken en het in de ogen van de bevolking wellicht veel geaccepteerder is. Moeten wij dan daar dat willen veranderen? Of moeten we accepteren dat niet iedereen leeft zoals wij dat doen?
Dat is inderdaad precies hetzelfde wat ik mij ook vaak genoeg afvraag…
Maar aan de andere kant denk ik ook wel eens: Als iemand door een cultureel fenomeen ernstig wordt geschaad (verkrachting, moord, etc), is het dan niet irrelevant of een cultuur dit goed kan praten? Als iemand zo veel schade wordt berokkend, dan moet deze toch de kans krijgen om zichzelf te verdedigen? Een cultuur zou dit soort ernstige daden niet goed moeten kunnen praten, het gaat tegen de basisrechten in van de mens, ongeacht cultuur.
Maar… ook die basisrechten van de mensen komen voort uit onze opvattingen. Toch?
Ik bedoel dan een opvatting als dat het pijnigen van iemand in eerste instantie als slecht wordt bestempeld.
Maar je hebt gelijk in de zin dat goed en kwaad niet bestaat, maar dat het een stempel is die we zelf maken.