Elk dier leert de vaardigheden die het nodig heeft om te overleven, elk dier leert zijn omgeving te beheersen. Behalve dat ene dier, de mens. Als wij als mensen hetzelfde willen, zullen we allereerst ons brein en onze cognities moeten leren begrijpen. We zijn sociale dieren, we leren van anderen en van onze eigen acties, maar leren eigenlijk niks over de achterliggende biases in redeneren, cognities, percepties, leerprocessen, wederzijdse beïnvloeding. Dat alles met de nodige gevolgen. Ook voor die andere dieren trouwens.

Wat leren we op school

Rekenen, taal, economie, natuurkunde, scheikunde: er is gelukkig genoeg te leren op school. Maar hebben we al deze uitgebreide kennis nodig? Grotendeels wel: om te kunnen leven en overleven in de door onze soort zo uiterst zorgeloos en achteloos vormgegeven omgeving. Daarnaast om het geleerde te kunnen combineren om zo tot nieuwe inzichten te komen, daarvoor heb je parate kennis nodig en geen zoekmachines die ook niet weten wat jij zoekt.

Maar wat leren we over onze sociale wereld? Met vallen en opstaan wat basisbeginselen, meer niet.

Wat we op school over de sociale wereld leren, staat in geen verhouding tot de andere kennis die we aangereikt krijgen. Hoe gaan we om met stress, wat is het eigenlijk? Hoe zorgen we voor onze ouderen, hoe worden we zelf gezond oud? Hoe kunnen besluitvormingsprocessen vreselijk verkeerd aflopen? Hoe beïnvloeden wij anderen door onze houding, ons gestelde gedrag? “Ga later niet roken hoor, dat is zo slecht voor je” zegt de rokende ouder tegen het kind.

Psychologie in het lespakket

Een cursus sociale psychologie of gezondheidspsychologie zou in dat opzicht een prima aanvulling op het lespakket van het voortgezet onderwijs zijn, het zorgt voor de benodigde basiskennis en inzichten. Dit zou goed aansluiten op de ontwikkeling dat de gezondheidszorg steeds meer een terrein van preventie wordt: wat kun je zelf doen? Heel mooi, maar dat vraagt om vaardigheden en kennis. Waarom leren we deze vaardigheden dan pas als het eigenlijk al te laat is, oftewel als we uitgeblust of opgefokt op de stoel bij de behandelaar belanden of, erger nog, op de operatietafel waar de mosterd na de maaltijd gegeten wordt, met een rekening die op alle fronten hoog uitvalt?

Laat mensen leren over biologische, psychologische, en sociale invloeden. Determinanten. Gewoontevorming. Eigen effectiviteit. Sociale angsten. Laat mensen zien dat ze controle kunnen hebben over hun eigen gedrag, dat genen interacteren met de omgeving. Dat mensen soms hun pijn door bekrachtiging in stand houden. Leer ze de begrippen en technieken en maak ze weerbaarder tegen negatieve invloeden van anderen. Voorkom dat ze op de psychische pijnbank belanden. Psychologische kennis en vaardigheden zijn dagelijks bruikbaar, de wetten van Newton niet. Er vallen dagelijks veel appels van de bomen, overal om ons heen, maar we zien ze niet omdat we nog altijd de bril van vertekende percepties en vooroordelen op hebben. O ja, en die plaat voor je kop helpt ook niet echt.

Uiteraard is niet alle psychologische kennis dagelijks bruikbaar, of preventief inzetbaar. Een korte kennismaking met psychopathologie, om foutieve opvattingen recht te zetten – “een schizofreen is nooit alleen” is toch een vaak gehoorde uitspraak – en taboes bespreekbaar te maken is voldoende. Uitgebreide kennis over ziektebeelden en interventies streeft in dit geval zijn doel voorbij.

Spits de kennis toe op de verschillende opleidingsniveaus, ga vmbo-leerlingen niet de achterliggende studies voorschotelen: dat is kost die vaak nog droger is dan een cracker zonder beleg. Reserveer dat voor het VWO of Gymnasium. Laat in de klas de sociale processen die je bespreekt waar mogelijk tot leven komen, zodat leerlingen kunnen voelen en zien wat er gebeurt. Misschien maar niet doen tijdens de les over pijnperceptie. Of toch wel. Kun je de boze, verongelijkte ouders die zich ophopen voor de schoolpoort ook gelijk bijles geven.

Hoe maken we de benodigde lesuren vrij op school? Simpel: geef minder les in de andere vakken. Iets minder wiskunde, natuurkunde, scheikunde, economie en er moeten toch genoeg uren overblijven voor psychologische verrijking. Dat we dan op andere gebieden een stapje terug zetten moeten we maar voor lief nemen, want, wat is een stapje terug als het tijd is voor een nieuwe giant leap for mankind?