Bijna iedereen heeft het wel eens meegemaakt: je loopt ergens en opeens hoor je iemand je naam roepen. Je kijkt om maar je ziet niemand. Je haalt je schouders op en loopt door, je hebt het je vast verbeeld. Deze gebeurtenis is een goed voorbeeld van waarnemingen die gecreëerd worden door de hersenen. Dit soort waarnemingen noemen we ook wel hallucinaties.

Wat is een hallucinatie?

Hallucinaties zijn waarnemingen die iemand heeft zonder daarvoor prikkels uit zijn of haar omgeving te krijgen. Dit betekent dat deze waarnemingen gecreëerd worden door iemands brein, ze zijn dus niet echt. Degene die ze heeft kan ze echter wel heel echt en levendig ervaren. Volgens onderzoek heeft een op de twintig mensen wel eens een hallucinatie gehad, het komt dus redelijk vaak voor.

Hallucinaties worden opgewekt door de hippocampus, een onderdeel van de hersenen dat onder andere verantwoordelijk is voor je geheugen. Met behulp van informatie van de zintuigen en uit het geheugen schetst de hippocampus een beeld van de werkelijkheid. Wat jij beleeft als de werkelijkheid is dus datgene wat de hippocampus je laat zien. Dat beeld wordt regelmatig aangepast aan de nieuwe informatie die binnenkomt via de zintuigen. Daarnaast gebruiken de hersenen ook veel informatie uit het geheugen om de waarnemingen aan te vullen. Dit alles gebeurt zo snel dat je je er amper bewust van bent, maar af en toe wordt er een fout gemaakt. Dat zijn de momenten waarop we spreken van een hallucinatie.

Typen hallucinaties

Hallucinaties kunnen voorkomen in elk van de vijf zintuigen en er worden dan ook vijf verschillende soorten hallucinaties onderscheiden:

Visuele hallucinaties

Visuele hallucinaties zijn een van de meest voorkomende soort hallucinaties. Hierbij ziet iemand dingen die er in werkelijkheid niet zijn. Wat iemand ziet kan verschillen, maar veel voorkomende hallucinaties zijn die van objecten, lichten, patronen, schaduwen, insecten en mensen.

Reukhallucinaties

Reukhallucinaties zijn een van de zeldzaamste soorten hallucinaties. Bij reukhallucinaties ruikt iemand een geur die er in werkelijkheid niet is. Doorgaans zijn deze geuren niet aangenaam, denk hierbij aan de geur van braaksel, rook of rottende vis. Aangename geurhallucinaties komen ook voor, maar minder.

Smaakhallucinaties

Smaakhallucinaties zijn net als reukhallucinaties erg zeldzaam. Bij deze vorm van hallucineren proeft iemand iets wat diegene helemaal niet gegeten heeft. Voorbeelden hiervan zijn het proeven van vergif of metaal.

Tactiele ofwel gevoelshallucinaties

Bij tactiele hallucinaties voelt iemand iets op het lichaam wat er in werkelijkheid niet is. Iemand kan bijvoorbeeld het idee hebben dat er insecten over de huid kruipen of dat zijn/haar organen verschuiven. Deze hallucinaties kunnen zelfs zo erg worden dat iemand zijn eigen huid openkrabt. In een minderheid van de gevallen is het gevoel plezierig in plaats van onaangenaam.

Auditieve ofwel geluidshallucinaties

Bij auditieve hallucinaties hoort iemand geluiden die er niet zijn. Geluiden die vaak gehoord worden zijn stemmen, gefluit, gesis en muziek. Een auditieve hallucinatie hoeft niet per se te bestaan uit een geluid, maar kan ook een combinatie zijn van verschillende geluiden.

Naast deze vijf typen hallucinaties onderscheiden sommigen nog een zesde type, namelijk proprioceptieve hallucinaties. Bij deze vorm van hallucineren hebben mensen het gevoel dat een deel van hun lichaam zich ergens anders bevindt. Mensen kunnen bijvoorbeeld het gevoel hebben dat ze vliegen of naast zichzelf staan.

Oorzaken

Hallucinaties worden vaak gerelateerd aan neurologische ziekten, bijvoorbeeld de ziekte van Alzheimer en andere vormen van dementie. Daarnaast komen hallucinaties voor bij psychische stoornissen die gekenmerkt worden door psychosen, perioden waarin iemand de grip op de realiteit kwijt is. Iemand hoort of ziet dingen die er niet zijn en kan overtuigd zijn van dingen die niet waar zijn. Dit komt bijvoorbeeld voor bij schizofrenie¹. Daarnaast kunnen hallucinaties veroorzaakt worden door het gebruik van psychedelische drugs (o.a. LSD en DMT) of bepaalde medicijnen. Ook het andere factoren, zoals slaapgebrek, een zwaar verlies of alcohol kunnen een oorzaak zijn van hallucinaties.

Behandeling

Het ervaren van hallucinaties kan op verschillende manieren worden verminderd. Wanneer hallucinaties veroorzaakt worden door drugsgebruik zal iemand geholpen worden om af te kicken van deze drugs. Als hallucinaties een bijwerking zijn van een medicijn dat iemand gebruikt, zal de dosis hiervoor worden afgebouwd of het gebruik van dit medicijn worden stopgezet. In de meeste andere gevallen worden hallucinaties behandeld met antipsychotica. Deze blokken de neurotransmitters, signaalstoffen in het brein die boodschappen overbrengen van de ene naar de andere zenuwcel. Hierdoor wordt het brein minder actief. In sommige gevallen wordt transcraniële magnetische stimulatie (TMS) gebruikt om het brein minder prikkelbaar te maken voor hallucinaties. Hierbij worden repetitief magnetische pulsen naar de hersenen gezonden, waardoor een hersengebied tijdelijk geactiveerd wordt. Hierdoor worden de hersenen minder vatbaar voor prikkels die hallucinaties kunnen opwekken. Als laatste kan iemand door het volgen van cognitieve gedragstherapie leren omgaan met de hallucinaties.

Nieuwsgierig naar meer over dit onderwerp? Neuroloog Oliver Sacks heeft een boek geschreven, Hallucinations (2012), waarin hij in meer detail vertelt over de ervaringen van zijn patiënten op dit gebied. Een echte aanrader als je geïnteresseerd bent in casestudies.

¹Psychiatrische ziekte waarbij iemand het contact met de werkelijkheid kwijtraakt. Deze ziekte wordt onder andere gekenmerkt door hallucinaties, gebrek aan emotie en motivatie, wegvallen van de samenhang in spraak en denkwijze en wanen.

Bronnen:
– https://www.umcutrecht.nl/nl/ziekenhuis/ziekte/hallucinaties
– https://www.healthline.com/health/hallucinations#types
– https://www.psychosenet.nl/psychose/psychose-symptomen/hallucineren/
– https://www.zamnesia.nl/blog-de-zes-soorten-hallucinaties-die-je-kunt-ervaren-n1423
– https://www.hersenstichting.nl/hersenaandoeningen/schizofrenie/
– https://www.medicalnewstoday.com/articles/319635#treatment
– https://praktijklef.com/behandelingen/neurotransmitters
– https://www.brainmatters.nl/terms/tms/
– Fisman (1991): Musical Hallucinations: Report of Two Unusual Cases. The Canadian Journal of Psychiatry.
– McGrath, Saha, Al-Hamzawi (2015): Psychotic Experiences in the General Population. JAMA Psychiatry.