Vraag tien mensen wat de invloed van sociale media op mensen is, en de kans is groot dat ze je bijna allemaal vertellen dat die negatief is. Bijna dagelijks verschijnen er nieuwe artikelen in de media over hoe apps als Instagram of TikTok ons zelfbeeld ondermijnen, en ons zelfvertrouwen naar de knoppen helpen. Maar klopt dit wel? Ik zocht in de wetenschappelijke literatuur naar meta-analyses over sociale mediagebruik (dat wil zeggen: onderzoeken die een samenvattende analyse doen op een hele reeks eerdere onderzoeken over een specifiek onderwerp). Het antwoord was verrassend.
Sociale media slecht voor je welbevinden?
Om maar met de deur in huis te vallen: hoewel er regelmatig wordt gehint op de negatieve invloed van sociale mediagebruik op zelfvertrouwen, blijkt dat er nauwelijks een verband tussen die twee bestaat wanneer je alle onderzoeken op dit gebied samenneemt. En dat is niet het enige dat opvalt. Zo is er bovendien niet meer dan een heel zwakke relatie tussen sociale mediagebruik en welbevinden, gevoelens van eenzaamheid of depressie, en schoolprestaties. Er is dus anders dan de algemene opvatting wil, ‘geen bewijs voor de dramatische claims over sociale media’, zoals onderzoeker Markus Appel en collega’s concluderen.
Problematisch gebruik
Is ons beeld over apps als Facebook en Instagram dan helemaal uit de lucht gegrepen? Nou nee, dat ook weer niet. Zo blijkt dat er toch wel enige negatieve invloed is van het gebruik van dit soort media op ons zelfvertrouwen, maar dit is dan vooral het geval wanneer iemand ‘problematisch’ veel gebruik maakt van dit soort media. Niet sociale media als concept zijn het probleem blijkbaar, maar meer de hoeveelheid tijd die we eraan spenderen. Bovendien blijkt uit een andere meta-analyse dat sociale mediagebruik een negatieve impact heeft op ons lichaamsbeeld, al is ook hier weer het dat verband niet sterk. Ons lichaamsbeeld wordt immers niet alleen maar door sociale media beïnvloedt, maar evengoed door onze real-life omgeving en andere media. Wat we vooral moeten gaan begrijpen is wanneer en bij welk soort persoonskenmerken het gebruik van dit soort media negatief, of misschien juist positief is.
Wanneer sociale media ons kan helpen
Zo zijn er ook situaties waarin onze online aanwezigheid ons juist kan helpen. Vooral als het gaat om ons beeld van wie we zijn; onze identiteit. Met name in de puberteit (maar vaak ook nog jaren daarna!) zijn we actief aan het ontdekken wie we zijn. Een goede manier om onszelf te ontdekken is door te experimenteren: hoe voel ik me bijvoorbeeld, als ik me assertiever of progressiever ga gedragen? Past dat bij mij? Juist sociale media blijken daarbij te helpen, omdat je hierbij gemakkelijk en snel zo’n experiment kunt uitvoeren: je hoeft je profiel maar aan te passen, andere berichten te plaatsen met een andere toon, en je krijgt direct respons. En zo kunnen we integreren wat ons past en afstoten waarbij we ons ongemakkelijk (blijken te) voelen. Al met al is er dus op zijn zachtst gezegd wat meer nuance op zijn plaats als het gaat om sociale media.
Verder lezen: Martijn Veltkamp (2023). Het raadsel van het ik: over persoonlijke identiteit en de vraag wie we zijn. Uitgeverij Noordboek. Lees onze recensie hier!
Relevante bronnen:
– Appel, M., Marker, C., & Gnambs, T. (2020). Are Social Media Ruining Our Lives? A Review of Meta-Analytic Evidence. Review of General Psychology, 24, 60–74
– Huang, C. (2017). Time Spent on Social Network Sites and Psychological Well-Being: A Meta-Analysis. Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking, 20, 346-354.
– Saiphoo, A. N., Halevi, L. D., & Vahedi, Z. (2020). Social networking site use and self-esteem: A meta-analytic review. Personality and Individual Differences, 153, 109639.
– Saiphoo, A. N., & Vahedi, Z. (2019). A meta-analytic review of the relationship between social media use and body image disturbance. Computers in Human Behavior, 101, 259-275.
– Valkenburg, P. M., Schouten, A. P., & Peter, J. (2005). Adolescents’ identity experiments on the Internet. New media & society, 7, 383-402.
