Een frons vormt zich op mijn gezicht, ik voel een lichtelijke irritatie: 6,3; 5,2; 1,6. Nee, het zijn niet de cijfers van mijn meest recente tentamens maar de hoeveelheden toegevoegde suikers van verschillende soorten hummus. Ik pak de soort met de minste toevoegingen en gooi ‘m in mijn mandje. Op de automatische piloot loop ik verder door de supermarkt en verzamel mijn standaard assortiment. Thuisgekomen ruim ik mijn tas uit, trek mijn hardlopenkleren en –schoenen aan en stap naar buiten, de regen in. Gezondheid, welzijn, ouderdom: kom maar op!

De invloed van de omgeving

Je eet gezond, je beweegt genoeg, je hebt je sociale contacten – met jouw gezondheid kan het eigenlijk niet meer mis gaan. Maar is dat zo? Heb je je eigen gezondheid volledig zelf in de hand? In de psychologie komt er steeds meer aandacht voor de invloed van de omgeving op onze gezondheid. Omgeving is een ruim begrip en kan op diverse manieren worden onderverdeeld. Het omvat alles buiten jezelf: zowel de fysieke als de sociale omgeving. Volgens het ANGELO-Model kan de omgeving worden onderverdeeld in de fysieke, politieke, economische, en sociaal-culturele omgeving. De invloeden vanuit deze omgevingen interacteren in veel gevallen met elkaar en kunnen zowel negatief als positief zijn. Zo heeft het politieke besluit om de accijns op tabak te verhogen gevolgen in de economische omgeving: sigaretten worden duurder, iets wat alle gebruikers merken.

Persoonlijke factoren

Naast invloeden uit de omgeving spelen uiteraard ook persoonlijke factoren een rol. Hoe verslavingsgevoelig ben je? Heb je de vaardigheden en motivatie om je gedrag te veranderen, om te gaan (en te blijven!) sporten? Hoeveel invloed heeft je sociale omgeving op je? En, ben je je bewust van je eigen gedrag? Als mens kun je simpelweg niet over al je beslissingen grondig nadenken: dat kost te veel energie en onze aandacht is niet onuitputtelijk. Zodoende is veel van ons (gezondheids)gedrag min of meer automatisch en besteden we vooral bewust aandacht aan zaken die we belangrijk vinden en zaken waarvoor we gemotiveerd zijn om er tijd en energie in te steken.

Laten we bovenstaande eens toepassen op mijn hardloopavontuur.

Fysieke omgeving

Ik woon in een dorpje waar ik veilig kan hardlopen in een aantrekkelijke groene omgeving. Geen verkeerslichten, geen gevaarlijke kruisingen, geen rondrazend verkeer (op de plaatselijke hangjeugd na). Dat zou anders zijn als ik in de stad zou wonen: niet alle straten en wijken zijn dan geschikt om ’s avonds in het donker te gaan hardlopen. Uiteraard kun je binnen sporten, maar onderzoek laat zien dat sporten in de natuur gezonder is dan binnen sporten. Hoewel, als je bij Chemours of Tata Steel in de buurt woont kun je dat betwijfelen. Onderweg kom ik reclameborden tegen waarop de veelal ongezonde aanbiedingen van supermarkten of bezorgservices pronken.

Politieke omgeving

De inrichting van de fysieke omgeving is deels afhankelijk van politieke besluiten: waar kan er worden gebouwd, hoe groen wordt de wijk, waar worden rotondes en fietspaden aangelegd – noem maar op. Een groene, veilige omgeving nodigt uit tot bewegen. Op de dijk waar ik hardloop staan wegversmallingen om het verkeer af te remmen, maar erg veel lantaarnpalen zijn er niet te vinden.

Economische omgeving

Hardloopkleding en –schoenen kosten geld, ik heb de financiële ruimte om een outfit aan te schaffen maar dat geldt niet voor iedereen. De kosten van sporten kunnen voor mensen een hoge drempel zijn of simpelweg hun keuzes beperken. Natuurlijk zijn er alternatieven. Thuis yoga doen is bijvoorbeeld een goedkope en gezonde optie. Maar je wilt juist zo min mogelijk drempels en zo veel mogelijk keuze hebben zodat er een sport (of manier om te bewegen) beschikbaar is voor jou waar jij je fijn bij voelt. Kortingen op sportkleding kunnen de drempel al enigszins verlagen.

Sociale omgeving

Mijn ouders zijn sportief en eten gezond, net als veel andere familieleden en bekenden. Ik weet eigenlijk niet beter of er wordt gesport in mijn omgeving: bewegen is de norm. Een fanatieke oom daagt me uit om nog eens een marathon te lopen en zijn tijd te verbeteren, mijn vader houdt enthousiast mijn vooruitgang in de gaten. Ik zie mezelf als sporter en kan me identificeren met mensen die een uitdagend doel stellen en durven afzien om dat doel te bereiken. Hoe zou mijn leven eruitzien als ik was opgegroeid in een omgeving waar met ‘beweging’ slechts tripjes van de bank naar de voorraadkast worden bedoeld?

Gedrag en eigenschappen van de persoon zelf

Ik ben fysiek en medisch gezien in staat om dagelijks te sporten, en doe dat vol overtuiging. Weer of geen weer, vermoeid van het werk of niet: geen slappe excuses of verkapt zelfmedelijden. Ik stap drie- of viermaal per week naar buiten om te gaan hardlopen want het is een gewoonte geworden gebaseerd op intrinsieke motivatie en ik ervaar de voordelen ervan. Ik voel me opgeladen na het lopen en alle stress die ik overdag ervaar is verdwenen. Omdat ik bewust met mijn gezondheid bezig ben weet ik welke artikelen ik links moet laten liggen in de supermarkt, en beperk ik mijn inname van volstrekt onnodige (toegevoegde) suikers. Daarnaast lees ik altijd het etiket als ik een voor mij onbekend product wil aanschaffen: ik kies niet automatisch maar besteed er bewuste aandacht aan.

Interactie is het sleutelwoord

Zoals uit bovenstaande blijkt is je gezondheid niet 100% je eigen verantwoordelijkheid. Er is altijd sprake van een interactie tussen omgeving en individu, waarbij de omgeving veelal ongemerkt het kader stelt waarbinnen je als persoon met al je aangeboren eigenschappen, ervaringen, en persoonlijke eigenaardigheden handelt en leeft. Op die omgeving heb je als individu slechts beperkte invloed en veranderingen komen vaak vanuit een sociale of politieke hoek. Daarmee wordt gezondheid meer een collectieve verantwoordelijkheid dan een persoonlijke, waarbij het van belang is zowel je eigen invloed en mogelijkheden als die van de omgeving scherp op het netvlies te hebben.

Oh, en wat ik gegeten heb na het hardlopen? Een pizza natuurlijk, lekker snel en makkelijk. En ze waren weer eens in de aanbieding bij de supermarkt. Gezondheid, welzijn, ouderdom: kom maar op!

Bronnen
– Boekhout, J. (2017). The obesogenic Environment. In Arkenhout, J. & Hendriks, J. (Eds), Gezondheidsgedrag: interactie tussen individu en omgeving (pp.21-36). Open Universiteit.
– Boekhout, J., Nijkamp, M., & Vollink, T. (2018). Health Behavior: Interaction between individual and environment. In Arkenhout, J. & Hendriks, J. (Eds), Gezondheidsgedrag: interactie tussen individu en omgeving (pp.9-18). Open Universiteit.
– Kremers, S., de Bruijn, G., Visscher, T., van Mechelen, W., de Vries, N., & Brug, J. (2006). Environmental influences on energy balance-related behaviors: A dual-process view. International Journal Of Behavioral Nutrition And Physical Activity, 3(1), 9.
– Loureiro, A. & Veloso, S. (2017). Green exercise, Health and Well-being. In G. Fleury-Bahi, E. Pol & O. Navarro (Eds.), Handbook of Environmental Psychology and Quality of Life Research (pp.149-156). Switzerland; Springer Nature
– Völlink, T. (2018). Health behavior in a social context. In Arkenhout, J. & Hendriks, J. (Eds), Gezondheidsgedrag: interactie tussen individu en omgeving (pp.115-123). Open Universiteit.